Kominike Jistis ak Lapè
Dokiman sa a vin jwenn AlterPresse 17 mas 2008
Komisyon Nasyonal Jistis ak Lapè ap swiv pwosesis elektoral la ak anpil atansyon. Nan mwa novanm 2007, nou te mande pou yo te òganize eleksyon endirek yo, konsa peyi a te kapab fè yon pa nan direksyon enstitisyon ki definitif, selon sa Konstitisyon an mande. Konsa, yo te kapab fè tout lòt eleksyon sa pa pèdi tan, tankou eleksyon pou renouvle youn sou chak twa senatè yo lè manda yo t apral fini.
Jodi a nou konstate : Pwosesis elektoral la pa vanse kòm sa dwa. Eleksyon endirèk yo ki ta dwe mete sou pye yon Konsèy Elektoral Pèmanan sanble lwen toujou. Epitou, enfliyans Pouvwa Egzekitif la sou nouvo KE Pwovizwa ki la a vin grandi. Santiman sa a vin ranfòse toujou lè n gade pwojè lwa elektoral la ki devan palman an kounye a.
1. Dabò, nou regrèt anvan pwojè lwa elektoral la pa egziste nan lang kreyòl, ki se lang tout moun pale e konprann nan peyi a. Nou swete pou lè lalwa a parèt, tout moun ap kapab li l epi konprann li nan lang mas pèp la.
2. Lè n gade sa k anndan lwa a menm, nou wè anyen pa di anfavè moun ki pa konn li ak ekri yo. Obsèvasyon ki te fèt yo nan eleksyon lane 2006 montre lè yo pa klè sou koze a, pwoblèm moun ki pa konn li ak ekri yo genyen, se yon okazyon pou anpil magouy ak iregilarite fèt. Komisyon Jistis ak Lapè toujou te defann dwa moun ki pa konn li ak ekri yo genyen pou vote yon fason lib, valid, e pou vwa yo pa pèdi. Sa se yon kesyon dwa moun. Pou sa fèt, fòk yo jwenn posiblite pou yon moun yo menm chwazi akonpaye yo. Konsa, yo dezenvite tout magouy mandatè, e menm ofisyèl biwo yo kapab fè, swadizan pou ede yo.
3. Se vre, bilten yo fèt pou ede moun ki pa konn li ak ekri yo vote. Men, depi nan eleksyon ki te fèt nan lane 2000, epi nan eleksyon 2006, yo pa janm te òganize yon fòmasyon sivik efikas, ki touche popilasyon an toutbon. Nouvo anvan pwojè lwa elektoral la pa di anyen, epi li pa fè obligasyon pou KEP la òganize yon fòmasyon sivik efikas. Plis moun yo pa konnen, plis genyen posiblite pou gen vòt ki nil, oswa pou moun ki genyen enterè politik dirèk manipile e detounen vòt moun yo.
4.Lwa elektoral sila a pa bay obsèvasyon elektoral sitwayen an anpil valè. Se vre, li pèmèt li fèt, men nan moman kontaj la (paegzanp), yo pa mande obsèvatè yo di aklè si yo dakò ak pwosesis yo te wè devan je yo. Ou ta di eleksyon an fèt pou bezwen pati politik yo sèlman. Oganizasyon sitwayen yo ki pa genyen yon enterè politik dirèk pou defann pa ladann.
Nan menm sans, òganizasyon k ap obsève eleksyon yo pa kapab pote plent dirèk kont yon kandida oswa kont yon pati politik k ap fè vyolans, oswa ki pa respekte vòt popilasyon an. Sèl sa obsèvatè yo kab fè, se siyale iregilarite yo. Nou mande pou sosyete sivil la ki temwen magouy grav kapab pote plent, nan non sosyete a, kont magouyè ak moun k ap twouble pwosesis la.
5. Nou plede anfavè dwa sitwayen yo genyen pou vin vote, san yo pa ranpli bilten yo a, paske yo pa wè kandida valab. Se sa yo rele yon « vòt blan ». Olye yo elimine bilten sa yo tankou vòt ki nil, pito pati politik yo ta tire konklizyon yo ki nesesè.
6. Nan eleksyon ki te fèt nan lane 2006, tout rezilta biwo vòt yo te antre nan yon sant nasyonal tabilasyon, kote tout lòt travay kontaj la te fèt. Pwojè lwa elektoral la pa pale sou sa menm. Ki sa sa vle di ? Tout moun konnen konte vòt yo, epi mete rezilta yo ansanm nan biwo, nan sant, nan komin, nan depatman, se yon moman ki delika anpil chak fwa lè genyen yon pwosesis elektoral. Pou evite tout pwoblèm, lwa elektoral la dwe klè sou pwosesis kontaj vòt yo.
7. Pwojè lwa elektoral la prevwa anpil anpil sanksyon pou moun ki pa respekte pwosesis la, ki vle kreye twoublay, ki vle detounen l. Tout moun konnen, se pa deklare yon pakèt sanksyon ki enpòtan. Se aplike sanksyon yo ki konte. Nan eleksyon ki te fèt nan lane 2006 la, obsèvatè Komisyon Jistis ak Lapè te temwen plizyè kandida, e menm senatè ak depite eli te vin soutni patizan yo ak vyolans. Nou pokò tande yo pran sanksyon kont youn nan yo. Se pa deklare sanksyon ki enpòtan, se mete sou pye mekanis ki fè yo vin reyèl. Dayè, pi fò sanksyon se tribinal yo ki pou pwononse yo. Pouvwa jidisyè a toujou malad grav, epi li travay dousman. Sa vle di : dwe genyen mekanis pi direk e efikas pou konbat fwod ak vyolans kandida ak patizan yo kapab fè pandan eleksyon yo, pou konbat enpinite elektoral.
Komisyon Jistis ak Lapè kwè eleksyon ki reyèl, lib, onèt, kredib, demokratik enpòtan anpil pou avni peyi a, ak pou fason yo renmèt pouvwa politik. Komisyon an kwè bon jan patisipasyon popilasyon an nesesè pou mete sou pye divès chapant pou òganize peyi a. Komisyon an mande pou tout moun ki di yo vle rann peyi a sèvis nan yon pozisyon politik, pou yo pa bliye sa politik la vle di : Oganize peyi a pou tout moun kapab viv ladan l, selon sa k nan enterè tout moun, sitou nan enterè sa k pi sou kote yo.
Port-au-Prince, 15 mars 2008
P. Jean Hansens
Direkè
Consulter +
